شاید مهمترین پیام انبیاء الهی و پیام قرآن کریم معرفی «نظام امر» است

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، هفتمین نشست از سلسله نشست‌های «درآمدی بر مسائل الهیاتی حکمرانی در ایران» با ارائه استاد محمدتقی سبحانی به همت پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در راستای برگزاری همایش ملی «مسائل الهیاتی حکمرانی در ایران» برگزار شد.

در این نشست استاد سبحانی با محوریت مسئله «امر» در قرآن کریم بیان کرد: “قرآن کریم دو نظام در عالم معرفی می‌کند. یکی نظام خلق است و دیگری نظام امر. قرآن کریم در آیه 54 سوره اعراف، به صراحت این دو نظام را معرفی می‌کند: «أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمین»؛ از دیدگاه قرآن امور ثابت، قوانین و قواعد مستقر و پایداری که در عالم وجود دارد خلق است. از آن پس نظام اداره این خلق به سوی آن اهداف و غایات مورد نظر، نظام امر است. به گمان بنده اولین مبنای حکمرانی در اندیشه اسلامی مسئله نظام امر است. چیزی که قرآن کریم بارها و بارها و شاید صدها آیه به صراحت یا به تلویح و اشاره از آن یاد کرده است و اگر به یک تعبیر درست باشد، شاید مهمترین پیام انبیای الهی و پیام قرآن کریم معرفی همین نظام امر است.” وی افزود: “آیه 31 سوره یونس به خوبی دلالت می‌کند بر این که امر، مربوط به نظام اداره و تدبیر عالم است، به تعبیر دیگر نظام ترتیبات عالم، نظام خلق و آفرینش عالم، نظام ترتیبات عالم است. «قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أَمَّنْ یَمْلِکُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ مَنْ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ مَنْ یُدَبِّرُ الْأَمْر»؛ بعد از آن اموری که کاملا جنبه خلقی دارد تدبیر آمده است. از تدبیر الهی که تدبیر کلی و عام و قاطع ادامه پیدا می‌کند تا جزئیترین تدبیراتی که به دست بشر است. در قرآن کریم هرجا از امور فردی و اجتماعی انسان سخن گفته شده، با واژه امر آمده است: «وَ تَنازَعْتُمْ فِی الْأَمْر»، «وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر»، «وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَیْنَهُم». پس در نظام تدبیر و ترتیبات عالم حرکتی داریم که از خداوند متعال شروع می‌شود؛ از ابتدای عالم شروع شده است «یُدَبِّرُ الْأَمْر» بعد از خلقت، تا قیامت هم که گفته می‌شود، «وَ ما أَمْرُ السَّاعَةِ إِلا کَلَمْحِ الْبَصَر»؛ در قرآن مسأله ساعت هم با امر آمده است؛ یعنی تحقق قیامت یکی از مصادیق امر است. آغاز و پایان عالم بعد از خلقت همه مصداق امر هستند.”

استاد سبحانی در تبیین نظام امر بیان کرد: “امر آنجایی است که واسطه تحقق آن، اراده است. قرآن یک جا امر را به اراده می‌داند؛ یک جا می‌گوید امر به مشیت است. مشیت می‌شود امر. یک جا گفته می‌شود قضا؛ و اذا قضی امرا. یک جا گفته می‌شود به تقدیر؛ «إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرا»؛ هرچیزی را برایش یک اندازه درست کرده است، در آن نقشه یک اندازه دارد، یک قضایی نسبت به او صورت می‌گیرد. تعداد زیادی از روایات وجود دارد که مرحوم کلینی در کتاب کافی بابی برای آن قرار داده که الیکون شیء فی السماء و األرض اال بسبعة که مضمون همین آیات است. هرچه در آسمان و زمین است به وجود نمی‌آید و تحقق پیدا نمی‌کند الا به هفت چیز؛ بمشیة و ارادة و قدر و قضاء و أجل و کتاب. به تعبیر من، در عالم نقشه وجود دارد. تدبیر عالم بر اساس یک طرح است، بر اساس یک مهندسی است. واسطه اجرایی امر هرجا هست.”

در ادامه، مباحثی مانند «تفاوت بین انسان و فرشتگان در مساله امر»، «امر فُرُط و امر رشید، دو جهت امر انسان»، «تفاوت میان امر تشریعی و امر تکوینی» و «جبر و تفویض» مورد بحث و بررسی قرار گرفتند. سلسله نشست‌های «درآمدی بر مسائل الهیاتی حکمرانی در ایران» با ارائه استاد محمدتقی سبحانی به همت پژوهشکده علوم و اندیشه اسلامی و با همکاری قطب تعمیق ایمانی دینی برگزار می‌شود.