عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: وحدت امت اسلامی سبب نصرت و مصونیت الهی، رحمت الهی، تولید قدرت و قوی شدن جهان اسلام می‌شود و همچنین زمینه را برای احیای تمدن اسلامی فراهم می‌کند.
در برهه‌ای حساس و پیچیده از تاریخ جهان اسلام، وقتی که تفرقه و نزاع‌های داخلی به تهدیدی جدی برای وحدت و هویت مسلمانان تبدیل شده است، ضرورت همدلی و همبستگی میان پیروان مذاهب مختلف بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. خبرنگار ایکنا از قم در گفت‌و‌گو با علی اکبری‌معلم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به بررسی ضرورت وحدت میان مسلمانان به‌ویژه در این مقطع زمانی پرداخت. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا- مفهوم وحدت در لغت و اصطلاح به چه معناست؟
وحدت در لغت به معنای یگانه بودن، یگانگی، اشتراک همه افراد یک ملت در آمال و مقاصد چنان‌که به‌منزله مجموعه واحدی به‌شمار آید، آمده است و مفهوم وحدت مترادف با توحید، اتحاد، همبستگی و ضدپراکندگی آمده است، اما مفهوم وحدت اسلامی در اصطلاح به معنای اتحاد و همبستگی پیروان مذاهب مختلف اسلامی است. وحدت اسلامی به معنای یکی بودن، یگانه بودن و همبستگی بین مسلمانان است.
وحدت مسلمانان به معنی متشکل شدن مسلمانان در یک صف در برابر دشمنان اسلام و اهتمام آنان برای دستیابی به همبستگی در منافع و اهداف و تقریب در باور‌های دینی با تکیه بر مشترکات است.
هدف از وحدت اسلامی این است که امت اسلامی به‌صورت یکپارچه، دین الهی را بپذیرد و نیز تلاش برای نزدیک کردن نظر دانشمندان مذاهب مختلف به یکدیگر با تکیه بر مشترکات و قرار دادن همه مسلمانان در صف واحد در برابر دشمنان اسلام است.
ایکنا- وحدت در پرتوی قرآن کریم چگونه ترسیم شده است؟
مفهوم وحدت اسلامی یک اصل اسلامی و امر مهم قرآنی است. خطاب خدا در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران به همه مسلمانان این است: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَهٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ؛ و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد کنید آنگاه که دشمنان یکدیگر بودید پس میان دل‌هاى شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید و بر کنار پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید، این‌گونه خداوند نشانههاى خود را براى شما روشن مىکند باشد که شما راه یابید.»
یا در آیه ۱۰ سوره حجرات تأکید دارد که مؤمنان با یکدیگر برادر باشند «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛ در حقیقت مؤمنان با هم برادرند پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید امید که مورد رحمت قرار گیرید.» خداوند بزرگ در آیه ۹۲ سوره انبیا، مسلمانان را امت واحده تعریف کرده است «إِنَّ هَٰذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّهً وَاحِدَهً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ»؛ همچنین در آیه ۱۵۳ سوره انعام، اسلام و قرآن را صراط مستقیم تعریف کرده و همه را به پیروی از آن فرا خوانده است «وَأَنَّ هَٰذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ۚ ذَٰلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ.»
بنابراین، وحدت اسلامی و همبستگی مسلمانان یک دستور الهی و قرآنی است. رهبران الهی، امامان معصوم(ع) و نیز علمای بزرگ در جهان اسلام مانند سیدجمال‌الدین اسدآبادی، محمد عبده، شیخ شلتوت، آیت‌الله بروجردی، امام خمینی(ره) و آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله العالی) همین دستور الهی را مبنای کار خود قرار دادند و بر این امر تأکید داشتند و دارند.
اینکه وحدت مسلمین موجب نابودی استکبار و دشمنان اسلام می‌شود و تنها راه پیروزی مسلمانان و بازگشت به عظمت گذشته، وحدت مسلمانان است. درواقع خدا و پیامبر خدا(ص) از وحدت مسلمانان خوشحال و از تفرقه بین آنان بیزارند. به عبارت دیگر، اساس دین اسلام، وحدت و همبستگی بین مسلمین است و اسلام از تفرقه نهی کرده است.
ایکنا- مهمترین عوامل تقویت وحدت بین مسلمانان چیست؟
ترویج تفکر وحدت اسلامی در متون آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی در کشور‌های اسلامی، توجه و تأکید همه مسلمانان از مذاهب مختلف اسلامی به نقاط مشترک مثل آموزه‌ها و محکمات قرآن و سنت، عمل کردن مسلمانان، دانشمندان و عالمان مذاهب به دستور الهی و پیامبر مکرم اسلام(ص)، تمسک به قرآن و اهل بیت(ع)، چنگ زدن به ریسمان الهی و عمل به آموزه‌های اسلامی از مهمترین عوامل تقویت وحدت بین مسلمانان است.
رعایت حقوق برادری، توجه به حرمت سوءظن، حرمت تجسس در امور دیگران، پرهیز از تهمت‌های ناروا و پرهیز از غیبت، پرهیز از توهین به مقدسات مذاهب اسلامی و بحث‌های اختلاف‌برانگیز، تأکید بر رفتار مسالمت‌آمیز با پیروان مذاهب، پرهیز از تعصبات خشک مذهبی و تعصبات بی‌جا، تعامل علمی با علمای مذاهب و انجام گفت‌و‌گو‌های مستمر علمی بین آنان، پرهیز از افراط و تفریط و اتخاذ روش اعتدال و توجه به رفق و مدارا و پرداختن به مشکلات کلان امت اسلامی مثل اتحاد در مقابله با دشمنان مشترک مسلمانان مانند رژیم غاصب صهیونیستی اسرائیل نیز از دیگر عوامل تقویت وحدت بین مسلمانان به‌شمار می‌رود.
همچنین، عمل به اصل تولی و تبری در حفظ وحدت و جلوگیری از تفرقه بین مسلمانان تأثیر بسزایی دارد، تقویت هویت اسلامی و گسترش روحیه برادری میان آحاد جامعه اسلامی، تقویت تحمل عقاید مخالف یکدیگر و طرد اختلاف‌افکنان در روابط اجتماعی سیاسی، نظارت عمومی بر حفظ وحدت اسلامی، آگاهی‌بخشی مستمر به مسلمانان و تلاش در رشد اخلاقی جامعه اسلامی و توجه دادن به ثمرات و آثار مثبت وحدت اسلامی و برخورداری از صبر و پایداری از عوامل تقویت وحدت میان مسلمانان است.
ایکنا- نماد‌های وحدت و همبستگی و نمود عملی وحدت مسلمانان چیست؟
مناسک حج را می‌توان نمود عملی مهم در ایجاد ارتباط و وحدت بین ملت‌های اسلامی معرفی کرد، همچنین مسئله فلسطین در این زمان یک شاخص روشن و مهم برای اتحاد مسلمانان تلقی می‌شود یعنی همه مسلمانان از مذاهب اسلامی می‌توانند با وحدت و همبستگی حول محور حمایت از مردم مظلوم فلسطین و در دفاع از قدس شریف در برابر ظلم و ستم بی‌حد و حصر رژیم غاصب صهیونی که از حمایت استکبار جهانی برخوردار است، اقدام کنند.
علاوه‌بر این، تمسک به قرآن کریم و پیامبر مکرم اسلام(ص) می‌تواند به‌عنوان نماد مهم وحدت امت اسلامی ایفای نقش کند. همچنین محوریت دادن به مساجد در حل و فصل امور مسلمانان همانند عصر پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌تواند نمادی از همبستگی مسلمانان را به نمایش بگذارد.
ایکنا- وحدت بین مسلمانان دارای چه آثار و نتایجی می‌تواند باشد؟
وحدت امت اسلامی سبب نصرت و مصونیت دین الهی می‌شود. وحدت مسلمانان از برکات و نعمات بزرگ الهی است، برابر سنت الهی و تعالیم نبی مکرم اسلام(ص)، جماعت و وحدت مسلمانان، مایه رحمت الهی اما تفرقه باعث عذاب الهی است؛ به تعبیر دیگر، دست خدا همراه جماعت و با همبستگی مسلمانان است؛ به گفته پیغمبر اکرم(ص) مؤمنان در شفقت، دوستی و مهربانی با همدیگر مانند اعضای یکدیگرند که اگر عضوی از آن به درد آید، سایر اعضا بی‌قرار می‌شوند، درواقع، مؤمنان برای یکدیگر مانند اجزای یک ساختمان هستند که موجب تقویت و استحکام یکدیگر می‌شوند.
وحدت اسلامی یعنی چنگ زدن به ریسمان الهی که مانع تفرق مسلمین از یکدیگر می‌شود و اهتمام به امور مسلمانان یعنی برای برطرف کردن مشکلات برادران دینی خویش دغدغه‌مند باشیم. وحدت اسلامی موجب تولید قدرت و قوی شدن جهان اسلام می‌شود که پیروزی، موفقیت، سعادت و عزت جهان اسلام را در پی خواهد داشت، همچنین وحدت بین مسلمانان، زمینه را برای احیای تمدن اسلامی فراهم می‌کند.
ایکنا- از نظر شما چه موانعی در مقابل تحقق وحدت مسلمانان قرار دارد؟
برخی از موانع وحدت بین مسلمانان از دسته رذایل اخلاقی به حساب می‌آیند؛ یعنی مسلمانان با گرفتار شدن در دام و القائات شیطان و متصف شدن به رذایل اخلاقی نمی‌توانند حول محور خدا، قرآن، پیامبر(ص) و مصالح اسلامی به وحدت برسند؛ مثل گرفتار شدن به رذیله هواپرستی، تعصب بی‌جا، تکبر و خودپسندی، حسادت، کینه ورزی، بدگمانی، غیبت، دنیاپرستی و جاه‌طلبی.
برخی از موانع وحدت بین مسلمانان در دسته سیاسی و اجتماعی قابل ارائه است؛ مثل عدم اعتقاد به اسلام سیاسی، نداشتن تفکر منظومه‌ای یعنی توجه به بخشی از اسلام و بی‌توجهی به ابعاد دیگر اسلام، نداشتن شمّ سیاسی و عدم آشنایی با حیله دشمنان اسلام و استعمارگران و افتادن در دام آنان، عافیت‌طلبی و نداشتن تحمل سختی‌ها در راه تحقق اهداف اسلام، نداشتن روحیه جهاد و فداکاری در راه اسلام، ضعف ایمان، ترس از دشمن، برخورداری از روحیه خشونت‌طلبی، گرفتار افراط و تفریط شدن، برخورداری از تعصب بی‌جا، اهانت به مقدسات مذاهب، اصرار بر طرح مباحث اختلافی و تفرقه‌افکنانه.
این ویژگی‌ها سبب می‌شود تا وحدت اسلامی بین مسلمین شکل نگیرد و راه آنان از یکدیگر جدا و تفرقه و شکاف بین مسلمین عمیق‌تر شود و درنتیجه، جبهه اسلام تضعیف و به موفقیت و پیروزی جریان کفر و استکبار کمک شود.
سوء‌تفاهم، جهل و کج‌فهمی نسبت به معارف اسلامی نیز از موانع بر سر راه وحدت اسلامی به حساب می‌آید. محوریت ندادن عقل در روابط اجتماعی و حاکمیت هوای نفس بر اعمال و افکار و روابط اجتماعی نیز از موانع بر سر راه تحقق وحدت اسلامی است.
ایکنا- اختلاف و تفرقه بین مسلمانان، چه نتایج و آثاری را در پی دارد؟
در نگاه اسلام و مطابق آموزه‌های اسلامی، تفرقه سبب انحراف از مسیر و صراط مستقیم الهی، پیروی از شیطان و هوای نفس، خروج از دین، نزول عذاب الهی، سقوط در آتش و افتادن در دام شیطان است. تفرقه عامل ضعف مسلمانان، از بین رفتن شوکت مسلمین و از بین برنده عزت و سستی در آرمان‌های مسلمانان است.
هر نوشته، گفتار و رفتار که موجب تفرقه میان مسلمانان از مذاهب مختلف شود، سبب تسلط جریان باطل بر جریان حق، به نفع دشمنان اسلام و ضرر اسلام و مسلمین است. به تعبیر پیغمبر گرامی اسلام(ص)، اختلاف سبب می‌شود تا قلب‌ها از یکدیگر جدا شده و زمینه کینه و دشمنی و ضعف جامعه اسلامی فراهم شود.
امید است امت اسلامی به فضل الهی با تمسک به قرآن کریم و پیامبر مکرم اسلام(ص) و با درک اوضاع اسفناک جهان اسلام و با عبرت‌گیری از اتحاد جریان استکباری علیه اسلام و مسلمانان، راه وحدت اسلامی را پیش بگیرند و همه مسلمانان با همبستگی، فداکاری و همت مضاعف بر مشکلات فعلی جهان اسلام فائق آمده و عظمت گذشته خود را باز یابند.
ایکنا- چرا اهمیت و ضرورت وحدت میان مسلمانان در این مقطع زمانی بیشتر احساس می‌شود؟
زمانی که استکبار جهانی و دشمنان اسلام با یکدیگر هم پیمان شدند و با تمام توان و امکانات خود به مقابله با اسلام و درهم شکستن وحدت بین مسلمانان برخاستند، پرداختن به موضوع وحدت بین مسلمانان و توجه به راه‌های تحقق آن از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است.
مسلمانان که پس از ظهور اسلام، با رهبری پیامبر عظیم‌الشأن(ص)، با عمل به آموزه‌های اسلامی، وحدت، همبستگی و با جهاد و ایستادگی توانستند، سرآمد جهان آن روز شوند، امروز برای دستیابی به هویت، عزت و استقلال خویش، باید مطابق دستور الهی، پیروی از سنت پیامبر مکرم اسلام(ص) و تأکید علمای بزرگ اسلامی و مطابق با عقل و فطرت انسانی با تقویت وحدت و حرکت در صراط مستقیم الهی، جهاد و تلاش مضاعفی کنند.
اساساً تلاش همه‌جانبه و وحدت و همبستگی، رمز موفقیت و پیروزی ملت‌هاست. اصل وحدت و نهی از تفرقه در همه ادیان الهی به‌ویژه در دین اسلام مورد تأکید قرار گرفته است. قرآن همبستگی و اتحاد را نعمت الهی دانسته و بر اهمیت آن در تحقق آرمان‌های اجتماعی و پیشرفت امور تأکید دارد. بنابراین، براساس آموزه‌های اسلامی و شرایط حساس کنونی، وحدت اسلامی یک نیاز مبرم و ضروری جهان اسلام تلقی می‌شود. به عبارت دیگر، به تشخیص صاحب‌نظران بزرگ اسلامی، تفرقه و اختلاف با وجود داشتن دشمن خون‌خوار مشترک، درد اصلی جهان اسلام و راه‌حل قرآنی آن در وحدت و همبستگی مسلمانان نهفته شده است.
